İCRA İFLAS KANUNUNDA HACİZ YASAKLARI VE DEVLETİN MALLARININ HACZEDİLEMEZLİĞİ
İcra İflas Kanunu'ndaki haciz yasakları ile ilgili şu makalemizde genel bilgi vermiştik. Bu makalemizde İcra İflas Kanunu 82-1 gereği devletin malların haczedilemezliği incelenecek ve örnek Yargıtay kararları sunulacaktır.
İcra iflas kanunu devletin mallarının haczini yasaklamıştır zira devletin borçlarını kendiliğinden ödeyeceği farz edilmiştir.
Kanunun bu maddesine ilişkin en önemli husus "devlet malı" tabirinden ne anlaşılacağıdır. Buna göre devlet malı tabirinden ne anlaşılacağı öncelikle belirlenmelidir çünkü devlet aleyhine icra takibi başlatılmasını engelleyen bir madde kanunlarımızda bulunmamaktadır.
Yargıtay bir kararında devlet malından ne anlaşılması gerektiğini 1050 sayılı Genel Muhasebe Kanunu'na atıfta bulunarak şu şekilde ifade etmiştir:
"...Öte yandan, İcra ve İflas Kanunu’nun 82/1. maddesinde açıklanan biçimde bir kuruluşa ait malın Devlet malı sayılabilmesi için bu kuruluşun bütçesinin 1050 sayılı Genel Muhasebe Kanunu’na tabi olması, Bütçe Kanunu’nda sayılan genel ya da katma bütçeli daireler arasında yer alması, mallarının kamu hizmetlerine doğrudan tahsis edilmiş olması, sağladığı ekonomik ve sosyal yararlar dolayısıyla kamunun yararlandığı ve öz sermayesi Devletçe temin edilen bir kuruluş olması gereklidir." 12. Hukuk Dairesi 2020/9086 E. , 2021/4102 K.
Maddenin devamında "mahsus kanunlarında haczin caiz olmadığı gösterilen mallar" ibaresi yer almaktadır. Buna göre bir malın devletin malı olup olmadığının belirlenmesinde öncelikle 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu esas alınarak bir belirleme yapılmalı, haczedilecek şeyin bu kanun kapsamındaki 1 ve 2 sayılı cetvellerdeki genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri ya da özel bütçe kapsamındaki kamu idarelerinden birine girip girmediği araştırılmalıdır. Bu mallar devlet malı olarak kabul edilecektir. Diğer cetvellerdeki kurumların ise özel(mahsus) kanunlarına bakılacak ve haczinin kabil olup olmadığı bu özel kanunlara göre belirlenecektir.
"İİK’nın 82. maddesinin 1. fıkrasının 1. bendindeki düzenlemeye göre “Devlet Malları ile mahsus kanunlarında haczi caiz olmadığı gösterilen mallar haczedilemez.” Hangi malların Devlet malı sayılacağı ve haczedilemeyeceği 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu esas alınarak belirlenir. Anılan Kanuna ekli (I) sayılı cetvelde yer alan genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri ile (II) sayılı cetvelde yer alan özel bütçeli kamu idarelerinin malları Devlet malı olarak kabul edilir. Bu idareler dışında Kanuna ekli (III) sayılı cetvelde yer alan düzenleyici ve denetleyici Kurumlar ve (IV) sayılı cetvelde yer alan Sosyal Güvenlik Kurumları ile Mahalli İdarelerin malları özel Kanunlarında haczedilmezlik konusunda hüküm var ise haczedilemez. Özel hukuk hükümlerine tabi olan bazı kamu tüzel kişilerinin malları İİK’nın 82. maddesinin 1. fıkrasının 1. bendi anlamında Devlet malı olarak sayılmış ve haczedilemeyeceği kabul edilmiştir." 12. Hukuk Dairesi 2020/7014 E. , 2021/3074 K.
Aşağıdaki kararlarda Yargıtay bahsi geçen örnek kurumların mallarının haczinin kabil olmadığına karar vermiştir:
Sosyal Güvenlik Kurumu
"5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu'nun 35. maddesinin 2. ve 3. fıkrasına göre 'Kurumun malları, alacakları, banka hesapları 2004 sayılı İcra ve İflâs Kanunu ile 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun bakımından Devlet malı hükmünde olup, alacakları imtiyazlı alacaklardır. Kurumun taşınır ve taşınmazları, bankalardaki mevduatları dahil her türlü hak ve alacakları haczedilemez, hakkında 2004 sayılı İcra ve İflâs Kanununun haciz ve iflas hükümleri uygulanmaz.'
Somut olayda, yukarıda açıklanan İİK'nun 82/son, 82/1 ve 5502 sayılı Kanun'un 35. maddeleri uyarınca İcra Müdürlüğü'nün, Sosyal Güvenlik Kurumu mallarının haczinin mümkün olmadığından bahisle haciz talebinin reddine dair verdiği karar yerindedir. Bu nedenle Mahkemece şikayetin reddine karar verilmesi gerekirken kabulü yönünde hüküm tesisi isabetsizdir."8. Hukuk Dairesi 2014/11614 E. , 2015/11604 K.
SPOR FEDERASYONLARI (Türkiye Modern Pentatlon Federasyonu)
"..Şu hâle göre 3289 sayılı Gençlik Ve Spor Hizmetleri Kanunu’nun 12.04.2011 tarihli ve 6215 sayılı Kanun ile değişik ek-9. maddesinin 1. fıkrası uyarınca borçlu Türkiye Modern Pentatlon Federasyonu’nun malları Devlet malı hükmünde olup haczedilemez. Borçlu Federasyonun üçüncü kişi de bulunan alacakları da haczedilemeyecek mal kapsamında olduğundan şikâyetin kabulüne karar verilmesi gerekmektedir. Hukuk Genel Kurulunun 25.03.2015 tarihli ve 2013/12-1705 E., ve 2015/1085 K. sayılı kararında da Türkiye Yüzme Federasyonu Başkanlığının üçüncü kişilerde bulunan hak ve alacaklarının haczedilmezlik şikâyetinde aynı hususlar benimsenmiştir." Hukuk Genel Kurulu 2017/274 E. , 2020/896 K.
Valilikler
"Valilikler, 3046 Sayılı Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkındaki Kanun, 190 Sayılı Genel Kadro ve Usulü Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ve 5302 Sayılı İl İdaresi Kanunu hükümleri uyarınca İçişleri bakanlığının taşra teşkilatı olup genel bütçe kapsamında kamu idaresidir. Bu sebeple İİK.82/1 maddesi uyarınca valiliğe ait malların haczi mümkün değildir."12. Hukuk Dairesi 2012/33144 E. , 2013/8954 K.
Belediyelerin Kamu Hizmetinde kullanılan malları
"Haczedilen taşınmazlar hakkında borçlu taraf olan belediyeden fiilen kamu hizmetinde kullanılıp kullanılmadığının sorulması yeterli olmayıp gerekirse keşif de yapılarak taşınmazların fiilen kamu hizmetinde kullanılıp kullanılmadığının etraflıca araştırılarak oluşacak sonuca göre bir karar vermek gerekir"12. Hukuk Dairesi 2008/299 E. , 2008/2776 K.
İSKİ
"Şikayet dilekçesinde, İİK 82/1 ve 2560 sayılı İSKİ Kanunu 27. maddesi hükmü uyarınca da hacizlerin kaldırılması talep edildiğine göre, Mahkemece şikayete konu banka hesapları araştırılarak nitelikleri değerlendirilip, gerekirse hesaplar üzerinde bilirkişi incelemesi yaptırılarak sonucuna göre hüküm tesisi gerekirken yetersiz bilirkişi raporuna dayalı olarak eksik araştırma ve inceleme ile yazılı şekilde karar verilmesi isabetli değildir." 8. Hukuk Dairesi 2015/10634 E. , 2016/9533 K.
Kararlarda da görüleceği üzere bazı mallar tam olarak haczi caiz olmayan mal niteliğini taşırken bazı malların ise kamu hizmetinde kullanılıp kullanılmadığının araştırmasını yapmak gerekecektir. Örneğin otobüs vb. Kamu hizmetinde kullanılan malların haczi caiz değildir. Banka hesaplarında bloke edilen para için ise bilirkişi marifetiyle bir inceleme yapmak gerekecektir.
Tekrar belirtmek isteriz ki söz konusu madde idarenin bazı mallarının haczini yasaklamış olup devlet kurumlarına karşı icra takibi başlatmanın önünde engel bir hüküm yoktur.
Mahsus (özel) Kanunlarda Haczi Caiz Olmadığı Gösterilen Mallar
Sayılı olarak verilmediğini belirtmek kaydıyla aşağıdaki maddeleri incelemek faydalı olacaktır:
2510 sayılı İskan Kanunu m.16/f, m.30; 6245 sayılı Harcırah Kanunu m.61; 3213 sayılı Maden Kanunu m.40; 6831 sayılı Orman Kanunu m.31,VI.; 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu m.61; 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu m.121; 1479 sayılı Bağ-Kur Kanunu m.67; 775 sayılı Gecekondu Kanunu m.34/e ; 2849 sayılı Kefalet Yasası m.11; 4178 SY. Yasa m.12; 4933 sayılı Yasa m.13, Türk Ticaret Yasası m.753, m.892/1; 7397 sayılı Yasa m.14/3; 2821 sayılı Sendikalar Yasası m.64/2; 657 sayılı Devlet Memurları Yasası m.203/3, m.207/4, m.236; 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Yasası m.143,m.154/2,m.176, m.177/2; 1164 sayılı Arsa Ofisi Yasası; 2834 sayılı Tarım Kredi Kooperatifleri ve Birlikleri Yasası m.8, m.16/3; 1512 sayılı Noterlik Yasası m.38/5; 854 sayılı Deniz İş Yasası m.32
Sonuç olarak devletin mallarının haczedilemezliği yıllardır tartışılmakta ve bu konuda çeşitli görüşler benimsenmektedir. Doktrinde her iki görüşü savunan hukukçular da bulunmaktadır. Bu konuda Hukuk Genel Kurulu 2003/12-116 E., 2003/111 K. sayılı kararını incelemek konu ile ilgili görüşleri anlamlandırmak adına faydalı olacaktır.
Ayrıca genel kural devletin mallarının haczedilememesi olmakla birlikte karşılaşılan her ihtilafta özel bir değerlendirme yapmak ve devletin özel malları-genel malları ayrımına gitmek de doğru olacaktır. Bu konu mevzuatımız ve içtihadımız kapsamında teknik bir konu olduğundan mutlaka uzman bir avukattan yardım alınması gerekmektedir.
Avukat Deniz KURTAY ERDOĞAN